Filmy wykreowały w świadomości ludzi wyobrażenie detektywa jako starszego, eleganckiego Pana, obowiązkowo z fajką w ustach. Takie pojęcie jest szeroko rozpowszechnione, tymczasem ma się nijak do rzeczywistości. Podobnie jak zadania, którymi prywatny detektyw na co dzień się zajmuje. Raczej rzadko trafiają się wśród nich brawurowe pościgi czy strzelaniny, przeważnie jest to po prostu niezbyt porywające, a momentami wręcz nudne zdobywanie kolejnych informacji.
Detektyw a przepisy
Zawód detektywa w naszym kraju nie ma bogatej historii, gdyż dopiero w roku 2001 uchwalono przepisy regulujące pracę tych specjalistów. Wcześniej oczywiście też oni działali, ale bez żadnych podstaw prawnych i ustalonych zasad. Przepisy te unormowały całą branżę, wprowadziły zasady licencjonowania oraz zdefiniowały zakres dozwolonych działań. Wbrew temu, co niejednej osobie może się wydawać, prywatnemu detektywowi wcale nie jest łatwo pracować, ciąży na nim duża odpowiedzialność.
Profesjonalny detektyw zdobywa i przetwarza informacje zgodnie z zasadami etyki i przestrzegając wielu procedur. Dlatego osoba bądź firma korzystająca z usług detektywistycznych ma pewność, że informacje pozyskane przez detektywa i umieszczone w profesjonalnym sprawozdaniu są zawsze wiarygodne i mogą służyć jako dowód w sprawie sądowej. Szanujące się biuro detektywistyczne, dbające o swoją reputację, zatrudnia tylko licencjonowanych detektywów posiadających odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie. Warto poprosić detektywa przed rozpoczęciem pracy o okazanie licencji detektywistycznej w celu zweryfikowania jego uprawnień do wykonywania zawodu.
Wykonywanie zawodu detektywa wymaga przede wszystkim rozległej wiedzy z dziedziny prawa karnego, cywilnego, administracyjnego oraz kryminalistyki i kryminologii. Dobry śledczy musi mieć również doświadczenie, które z reguły zdobywa się latami, pracując na różnych stanowiskach w służbach mundurowych. Do stycznia 2014 roku obowiązywały przepisy, zgodnie z którymi chcąc wykonywać zawód detektywa, należało przejść specjalne szkolenie oraz zdać egzamin pisemny i ustny przed komisją egzaminacyjną, w której zasiadali przedstawiciele prokuratury, sądu, policji oraz MSWiA lub MS. Do egzaminu przystępowało wiele osób, ale z pozytywnym wynikiem kończyło go zaledwie kilka (około 15%). Kryteria zdawalności były wysokie, a kandydat na detektywa musiał wykazać się odpowiednią wiedzą teoretyczną i praktyczną. Było to gwarancją, iż osoby, które zdały egzamin, były profesjonalnie przygotowane do zawodu detektywa.
Kto może zostać detektywem?
Od stycznia 2014 roku w Polsce detektywem może zostać każdy, kto posiada średnie wykształcenie, ma skończone 21 lat i polskie obywatelstwo. Na mocy ustawy o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych, która zaczęła obowiązywać 1 stycznia 2014 roku, zawód prywatnego detektywa, tak jak 50 innych, został poddany deregulacji. Nie trzeba zdawać egzaminu, a wystarczy ukończyć kurs obejmujący 50 godzin dydaktycznych, po którym jest się pełnoprawnym detektywem i można podjąć działalność gospodarczą w zakresie świadczenia usług. Kandydat musi mieć też nienaganną przeszłość, bez żadnych prawomocnych wyroków czy toczących się spraw. Predyspozycje powinny zostać potwierdzone odpowiednimi opiniami: o zdolności psychicznej od lekarza oraz ogólną od komendanta. Na zakończenie procedury trzeba jeszcze przejść szkolenie z zakresu danych osobowych, ochrony informacji niejawnych oraz przepisów regulujących pracę detektywów, i po otrzymaniu licencji Komendanta Wojewódzkiego Policji można zacząć pracę w tym zawodzie.
Zawód detektywa jest zawodem zaufania publicznego. Śledczy w swojej pracy dotyka sfery wolności i praw człowieka, czasami dociera do najintymniejszych sfer życia. Ustawa nakłada na niego obowiązek absolutnej dyskrecji, przestrzegania etyki zawodowej i lojalności w stosunku do klienta. Z przekazywanych przez MSWiA wynika, że w latach 2002-2013 licencję detektywa uzyskało 799 osób, a w latach 2014-2015 wydano 1760 licencji. Szacuje się, że wiele osób pracuje bez uprawnień, co niestety pociąga za sobą spadek jakości usług. Detektyw musi mieć wykształcenie minimum średnie, posiadać pełną zdolność do czynności prawnych oraz być zdolnym fizycznie i psychicznie do wykonywania zawodu detektywa, co potwierdza zaświadczenia od lekarza. Ponadto komendant powiatowy (miejski) policji musi wydać opinię o nienagannym zachowaniu. Jeśli kandydat pracował w służbach mundurowych lub urzędzie administracji publicznej i został zwolniony dyscyplinarnie, nie może starać się o licencję szybciej niż po 5 latach.
Jaki powinien być detektyw?
Detektyw musi być bardzo inteligentny, dociekliwy i spostrzegawczy, gdyż jego praca nie będzie polegać na błyskotliwych występach, a żmudnych poszukiwaniach. Potrzebna mu będzie również wiedza z prawa, kryminalistyki, psychologii połączona z umiejętnością kojarzenia faktów. Wbrew pozorom, będzie musiał także często kontaktować się z ludźmi i odpowiednio z nimi rozmawiać. Nieodzowny może okazać się talent aktorski.
Zadania detektywa
Detektyw w trakcie realizacji zleceń detektywistycznych musi przestrzegać przepisów prawa oraz zasad etyki zawodowej. Uchwalona w 2001 roku ustawa o usługach detektywistycznych określa zasady wykonywania działalności w zakresie usług detektywistycznych, wskazuje prawa i obowiązki detektywa oraz wprowadza pewne zakazy i ograniczenia dotyczące metod pracy. Wbrew panującym mitom, detektyw nie może stosować podsłuchów, monitoringu w miejscach prywatnych (dom, mieszkanie), kontrolować korespondencji czy stosować prowokacji. Przedstawiane w filmach sceny, w których detektyw wchodzi do domu i montuje podsłuch, nie mają miejsca w rzeczywistości. Takie działania są uznawane za przestępstwo i nie mogą stanowić dowodu w ewentualnej sprawie sądowej. Stosujący je detektyw poniesie odpowiedzialność karną i straci licencję.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 tej ustawy o usługach detektywistycznych za takowe uznaje się czynności polegające na uzyskiwaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach, realizowane na podstawie umowy zawartej ze zleceniodawcą, w formach i zakresach niezastrzeżonych dla organów i instytucji państwowych na mocy odrębnych przepisów. Usługi detektywistyczne mają zastosowanie w sprawach wynikających ze stosunków prawnych dotyczących osób fizycznych oraz stosunków gospodarczych dotyczących wykonywania zobowiązań majątkowych, zdolności płatniczych lub wiarygodności w tych stosunkach, bezprawnego wykorzystywania nazw handlowych lub znaków towarowych oraz nieuczciwej konkurencji lub ujawnienia wiadomości stanowiących tajemnicę handlową. Detektywi szukają osób zaginionych lub ukrywających się, poszukują mienia oraz zbierają informacje w sprawie, której toczy się postępowanie karne, postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe albo inne, jeżeli w toku postępowania można zastosować przepisy prawa karnego.
Dzięki telewizji zawód detektywa stał się znany i dość lubiany, a wiele osób chce go wykonywać. Metody działania detektywów w serialach znacząco odbiegają od standardów rzeczywistości. Dobry detektyw nie stosuje podchodów i nie oszukuje, a przez długi czas gromadzi informacje i fakty, na podstawie których określa przebieg wydarzeń.
Prywatny detektyw może realizować bardzo różne zadania, zależnie od tego, w czym się specjalizuje i jakie są potrzeby klientów. Jeszcze do niedawna większość spraw dotyczyła niewiernych małżonków, i głównym celem zleceń było znalezienie dowodów na zdradę. Ze spraw rodzinnych zdarzają się też poszukiwania zaginionych osób czy też potencjalnych spadkobierców. W coraz większym stopniu z usług detektywów korzysta także świat biznesu. Przy interesach odpowiednia weryfikacja partnerów czy klientów jest niezwykle ważna, i między innymi właśnie to zleca się agencjom detektywistycznym. Niejednokrotnie detektywi zajmują się także kontrolą pracowników, gdy ci na przykład nadużywają zwolnień lekarskich czy wykradają firmowe dane. Zobacz cennik usług detektywistycznych.
